Kazakistan – Özbekistan İlişkilerinde Yeni Bir Dönem Başlıyor

Prof. Dr. Abdulvahap Kara

6-7 Eylül 2012 tarihinde Kazakistan’a resmi ziyarette bulunan Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov Kazak meslektaşı Nazarbayev’e daha sık görüşmeleri gerektiğini söyledi. Kazakistan Devlet Haber Ajansı KazAqparat’ın bildirdiğine göre, Nazarbayev ile Astana’da yaptığı görüşmede Kerimov “Özbek halkı olarak bizler halklarımızın asırlar ötesinden gelen ve birbirine sıkıca bağlayan tarihi geleneksel dostluğa temellenen iyi komşuluk ilişkilerine, ortak köklerimize, değerlerimize ve çıkarlarımıza büyük önem vermekteyiz” ifadesinde bulundu.

Kerimov’un düşüncesine göre, iki kardeş halkın bu ortak kökleri derinlemesine anlaması Kazakistan ve Özbekistan’ın iki taraflı işbirliğine sağlam zemin hazırlayacaktır. Görüşmede Kerimov ayrıca hükümetler arasında ortaya çıkacak meseleleri anında çözebilmek için sık sık görüşmelerde bulunmanın yararlı olacağını belirterek “Şayet genel olarak Orta Asya ve çevresindeki şartların hızlı bir şekilde değişebildiğini göz önünde bulundurursak, bu görüşmelere iki misli daha fazla ihtiyaç olduğu anlaşılacaktır” şeklinde konuştu.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev de görüşmeden sonra yaptığı konuşmada ülkesinin Özbekistan’ı kardeş ve Orta Asya’daki stratejik ortağı olarak göreceğini ifade etti. Nazarbayev Kerimov’un bu ziyaretinin iki ülke arasında bundan sonraki ilişkileri ve dostluk münasebetleri daha ileri aşamalara taşıyacağı konusundaki ümitlerini dile getirdi.

7 Eylül 2012 tarihinde Astana’da “Ak Orda” Kazakistan Cumhurbaşkanlığı Köşkünde gerçekleşen görüşmeden sonra basına bilgi veren Nazarbayev “Dün görüşmelere başladık. Bugün Özbek heyetinin üyeleri ve bakanları Kazak meslektaşlarıyla görüşmelerde bulunarak, birçok meseleleri çözüme kavuşturdular” dedi. Özbek halkını 1 Eylül Bağımsızlık Günü dolayısıyla da kutlayan Nazarbayev “Biz Özbekistan’ı kardeş ülke, dost komşu ve Orta Asya’daki stratejik ortağımız olarak görüyoruz. Kazakistan sizlerle en yoğun ilişkileri devam ettirme konusunda kararlıdır” dedi.

Bilindiği gibi Kazakistan ile Özbekistan arasındaki ilk diplomatik ilişkiler 23 Kasım 1992’de tesis edilmişti. Egemen Kazakistan gazetesinin verdiği bilgilere göre, Aradan geçen 20 yıl zarfında iki ülke 15 devletlerarası, 59 hükümetlerarası ve 29 kurumlararası anlaşmalara imza attı. Ancak ilişkiler istikrarlı olmadı. Yapılan anlaşmalardan 9’u feshedildi, 13’ü ise hayata geçirilmedi. Özbekistan Cumhurbaşkanı Kerimov bundan önceki en son ziyaretini dört sene önce 22-23 Nisan 2008’de, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ise en son olarak iki sene önce 16-17 Mart 2010’da gerçekleştirmişti.

Aynı gazetenin verdiği bilgilere göre, iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2012 senesinin ilk altı ayında 925,6 milyon dolara ulaştı. Bu rakam, geçen sene aynı dönem ile karşılaştırıldığında % 8,1 oranında bir artışı göstermektedir. Bu rakamlar Kazakistan açısından 605,5 milyon dolar ihracat ve % 22 artış ve 320,1 milyon dolar ithalat ve % 11 azalmayı ifade etmektedir.

Kazakistan İhracatı (Milyon Dolar)		Kazakistan İthalatı (Milyon Dolar)
Ham petrol	148,2 (% 24,5)	Doğal gaz	114,4 (%35,7)
Un	139,8 (% 23,1)	Makine Aksamı	23,5 (%7,4)
Çinko filizi	54 (% 8,9)
Buğday	47,4 (%7,8)
Elektrik Enerjisi	24,8 (4,1)

İki ülke arasındaki geçen sene 1,95 milyar dolar olarak gerçekleşen ticaret hacminde Kazakistan 1,178 milyar dolarlık mal ve hizmet satmış ve 770 milyon dolarlık alım yapmıştı. Günümüzde Özbekistan’da Kazak sermayesine sahip 178 ortak şirket ve Kazakistan’da Özbek sermayesine sahip 1841 ortak şirket faaliyet göstermektedir.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev görüşmelerden sonra yaptığı konuşmada Büyük İpek Yolu üzerinde bulunan kökleri ve kaderleri ortak kardeş Özbek konuklarını dostça ve samimi bir kalple karşılamaktan çok büyük bir mutluluk duymakta olduğuna vurgu yaptı ve şunları söyledi: “Günümüzde Özbekistan bizim için bölgedeki en önemli ekonomik ve politik ortağımızdır. Biz iki taraflı işbirliğinin daha hızlı bir şekilde gelişmesini istiyoruz. Bağımsızlık yıllarında ülkelerimiz arasında geniş çaplı anlaşma ve hukuki bir temel oluştu. Bugün biz imzalanan anlaşmaların hayata geçirilme sürecinin dikkatlice takip edilmesi konusunda görüş birliğine vardık. Bu şekilde biz görülen eksiklikleri giderme ve ortaya çıkacak olan ihtiyaçları ekleme imkanı bulacağız. Biz Kazakistan ve Özbekistan arasındaki ilişkilerin gelişim sürecini inceleyerek bu sürecin olabildiğince açık ve güvenilir bir şekilde ileriye götürülmesinin gerekliliği konusunda anlaştık. Görüşmeler esnasında biz ortak çıkarlarımızla ilgili uluslararası ve bölgesel meselelerde fikir alışverişinde bulunduk. İki ülke arasındaki ticaret hacmi geçen sene yüzde 40 artış göstermişti. Bu senenin ilk yarısında ise % 10 artışla 1 milyar dolara yaklaştı. Bizim 2015-2016 yılları arasında bu rakamı iki misli artırma potansiyelimiz mevcuttur. Yatırım, tarım, ulaşım ve haberleşme ve kültür gibi alanlardaki işbirliğinin imkanları da çok büyüktür. Görüşmelerde ele alınan önemli konulardan ikisi Orta Asya bölgesindeki su ve enerji kaynaklarını ortaklaşa kullanma konusunda işbirliği ve Aral Gölü’nü kurtarma işinde aktif çalışma oldu. Ayrıca sınırlar ötesinden gelen nehirlerin çıkış noktasında bulunan kardeş Tacikistan ve Kırgızistan ülkelerinin yöneticilerine özel olarak mektup yazarak, bu nehirlerin suyundan faydalanan Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan halklarının da su kullanma ihtiyacını göz önünde bulundurmalarının gerekliliğini ifade edecek olduk. Bu konunun hep birlikte, hepimize faydalı ve çıkarlarımıza uygun olarak uzlaşmayla çözüleceği konusunda ümitliyiz. Aral Gölü’nü kurtarma konusunun da bu şekilde çözüleceğine inanıyoruz.”

Sonuç olarak Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un 6-7 Eylül 2012 tarihinde Astana’ya yaptığı bu ziyaretin iki kardeş ülkenin ilişkilerinde bir dönüm noktası olacağına inanıyoruz. Orta Asya’nın iki önemli ülkesi arasındaki gelişen bu dostluk ilişkileri hem bölgedeki ve hem de Türk dünyasındaki işbirliği sürecine de olumlu bir ivme kazandıracaktır.